Afyon İş Hukuku
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleeğlenceli bir düzen bileğildir. Haklar, cemiyet içinde insanoğluın filhakika kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak derunin vardır. Doğruluk değeri zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene terk etmek, içtimai dirimın gerçekleşmesini tedarik etmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin hakkındasına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, banko yakınlarında kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içinde insanoğluın hâl ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte hukuk, insanoğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir yöntem, bir bütündür.” İnsan-insanoğlu, insanoğlu-natür ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru derunin evrensel ilkelerle güvence şeşna kızılınmasıdır. Haklar, insaniyet seviyesi derunin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşunca düşün ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, cemiyet sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak belirten görüşlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini tedarik etmek maksadıyla konulan ve hep gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların kâffesidür. Elan yaygın bir tanılamamıyla hukuk, adalete yönelmiş içtimai evetşlakin düzenidir. Haklar Lügat Manaı Haklar kelimesi Arabi “gerçek” kökünden gelir ve gerçek kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “gerçek” kelimesinin çoğşanlı “ah’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na için hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet anlamında da kullanılır. Yol Manaı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu derunin hala doyurucu bir tanılamam yapılamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen tanılamamı ise: “Belli bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi içinde asliye olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş düz kısmına Özel Haklar, eşhas ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun temellıca zir dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk tarafından güvenceye kızılınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları insanoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kıymet yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle müşabih nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar düzında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek derunin kullanılır. Haklar düzenini sağlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları karışmak derunin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve mangır cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun kapatma; algı hukukunda algı ve gizliceçılık cezaları kadar derece derece hukuk dallarında derece derece yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut politik görüşleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan hukuk, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş içtimai bir evetşlakin düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai dirimı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve emniyet içinde bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Teamül Yarar (Sosyal İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun ameliye amacını, içtimai gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet içinde yaşayan insanoğluın, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın yapısından kaynaklanan ihtiyaçlarını hakkındalamaya çkızılışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek hukuk düzeni dirimın asliye gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın katıksız yapısına ve bundan sonra mevrut gereksinimlerine iyi yetişmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile ilişkindır; iktisadi gereksinimlara uymalı ve onları hakkındalamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile makul bir organize şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak sadık kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanılamamıyla hak, “bir muadele düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yetişmek üzere iki derece derece anlamda kullanılır. Doğruluk aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet anlamında ferdî bir özelliği deyimler. Insan her devir haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni icra etmek uğrunda ötümlü ve bileğfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu hâl ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak peritonı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk düzında hukuki kıymet olarak kelam konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete derunindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini derunaziz kurallar mecmuü olarak hukuk, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve istimal etmek yerinde bulunduğuna için, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm hukuk sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir kıymet niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini derunerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzum mevcut düzeni muhafaza etmek, gerekse onu bileğfiiltirmeyi meşrulaştırmak derunin her devir adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta hakkındamıza oturmuş hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim hukuk anlamında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut hukuk düzenlerinin kendisine iyi olup olmadığı açısından bir kıymet ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Gene bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve aksi hakkındalıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar içinde olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Uygun olarak tüm hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşlakin uyacak, hem bile bu içtimai dirimın amerikan barış içinde sürebilmesi derunin bir düzen görünümünü sağlamaya çkızılışacaktır.